Ξυλούρηδες: παράδοση, μουσική και πολιτισμός

Πάνε σαράντα και πλέον χρόνια. Μια μέρα καταφθάνει στα Ανώγεια η γερμανική τηλεόραση για να κάνει μια εκπομπή για την κρητική μουσική. Ζητούν από τον Ψαραντώνη να παίξει τη λίρα του. Εκείνος δεν έχει άλλο μουσικό να πάρει μαζί και ζητάει από τον Γιώργη, τον μόλις 8 ετών γιο του, να τον συνοδεύσει με το λαούτο. Πράγματι, το παιδί κρύβεται πίσω από το τεράστιο όργανο και παίζει με τον πατέρα του, σαν επαγγελματίας μουσικός. Ο μικρός αυτός δεν είναι άλλος από τον Ψαρογιώργη, τον σημερινό δεξιοτέχνη του λαούτου και τραγουδιστή που ακολουθεί επάξια τα χνάρια του πατέρα και των θείων του, του θρυλικού Νίκου και του μεγάλου λαουτιέρη Γιάννη Ξυλούρη.

Η Αγγελική Αριστομενοπούλου είναι πολύ περήφανη για το σπάνιο αρχειακό υλικό που εξασφάλισε και ενέταξε στο ντοκιμαντέρ της «Μια Οικογενειακή Υπόθεση» για την ιστορία της πιο γνωστής μουσικής οικογένειας της χώρας, αυτής των Ξυλούρηδων. «Το στιγμιότυπο αποκαλύπτει με τον καλύτερο τρόπο το πώς αυτοί οι άνθρωποι γεννήθηκαν μέσα στη μουσική, ότι η μουσική είναι η παιδεία τους, η ζωή τους κάτι, πέρα απ’ αυτό, βίωμα», λέει στην «Κ». Ομως, το υλικό που γύρισε η ίδια πάει ένα βήμα παραπέρα, αποκαλύπτοντας ότι η παράδοση συνεχίζεται για τρίτη γενιά.

Κάτι ακατόρθωτο

Η κινηματογραφίστρια έκανε κάτι σχεδόν ακατόρθωτο. Επί τρία ολόκληρα χρόνια παρακολούθησε από κοντά τη συναρπαστική ζωή της οικογένειας, ζώντας ουσιαστικά μαζί τους και ακολουθώντας τους στα συνεχή ταξίδια μεταξύ Κρήτης, όπου ζουν και παίζουν ο Ψαραντώνης και ο Ψαρογιώργης, και Αυστραλίας, όπου σπουδάζουν –τι άλλο; Μουσική– τα τρία εγγόνια Νίκος, Αντώνης και Απολλωνία (η μητέρα τους και σύζυγος του Γιώργη, Σίλα, είναι Αυστραλέζα). «Είναι πάντα δύσκολο όταν έχεις να κάνεις με μια οικογένεια», λέει η κ. Αριστομενοπούλου. «Κανείς δεν θέλει κάμερες μες στα πόδια του. Εχουμε δουλέψει, όμως, πολύ αυτά τα τρία χρόνια για να χτίσουμε μια σχέση εμπιστοσύνης και αγάπης μεταξύ μας. Υπήρξαν και δύσκολες στιγμές, αλλά ξεπεράστηκαν με διάλογο και δουλειά».

Η ιδέα για το ντοκιμαντέρ προέκυψε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της προηγούμενης ταινίας της «Ταξιδιάρα Ψυχή» με τον Γιάννη Αγγελάκα, ο οποίος τότε ηχογραφούσε ένα δίσκο με τον Ψαρογιώργη. «Ετσι τον γνώρισα. Στην τελευταία σκηνή που τράβηξα, γνώρισα και τα παιδιά του. Είδα κάτι 17χρονα να παίζουν φανταστικά λίρες και λαούτα. Θυμάμαι να γυρνάω στον Γιάννη (σ.σ. Αγγελάκα) και να του λέω “Μα και τα παιδιά του μουσικοί; Πόσοι είναι;”. Ετσι κάπως προέκυψε η ιδέα. Εντυπωσιάστηκα με το πώς περνάει η παράδοση από γενιά σε γενιά, διατηρείται και εξελίσσεται».

«Μάθαμε μόνοι μας»

Η ταινία ξεκινάει το 2012, μια χρονιά κρίσιμων αποφάσεων και αλλαγών για την οικογένεια του Ψαρογιώργη, ο οποίος περιοδεύει ασταμάτητα στην Κρήτη και σε όλο τον κόσμο τραγουδώντας και παίζοντας λαούτο. Ο Γιώργης δεν αρνείται ποτέ πρόσκληση να παίξει. Θεωρεί καθήκον του να κρατάει ζωντανή τη μουσική του τόπου του. Οπως καθήκον του αισθάνεται και να μεταφέρει τη γνώση του για τη μουσική και το πάθος του για την Κρήτη στα τρία του παιδιά. Το «Μια Οικογενειακή Υπόθεση» πιάνει το νήμα από τη στιγμή που η 16χρονη Απολλωνία, το μικρότερο από τα παιδιά του, μετακομίζει από το νησί στην Αυστραλία για να τελειώσει το σχολείο, όπως και οι δύο αδερφοί της, ο 20χρονος Νίκος και ο 18χρονος Αντώνης. Η ταινία καταγράφει την καθημερινότητά τους στη Μελβούρνη καθώς ανακαλύπτουν ένα νέο κόσμο. «Σπουδάζουν, παίζουν ηλεκτρονικά, όπως όλα τα παιδιά στην ηλικία τους. Ταυτόχρονα, όμως, είναι καταπληκτικοί μουσικοί. Ο Νίκος είναι εξαιρετικός λυράρης και ο Αντώνης παίζει λαούτο και μαντολίνο, ενώ η Απολλωνία ασχολείται με τα κρουστά. Είναι τρία παιδιά τρομερά ώριμα, ξέρουν τι θέλουν. Το να ασχοληθούν τελικά στη ζωή τους με τη μουσική θα είναι το πιο εύκολο, τους βγαίνει φυσικά».

Οπως και ο πατέρας τους, έτσι και αυτά μεγάλωσαν σε ένα μουσικό περιβάλλον. Το σπίτι τους είναι γεμάτο όργανα. Η Αγγελική λέει ότι κανένας δεν τους πίεσε να ασχοληθούν με τη μουσική, αλλά ήταν σχεδόν αναπόφευκτο. Το λένε και στην ταινία. «Μάθαμε μόνοι μας, βλέπαμε τα όργανα, τα παίρναμε και παίζαμε. Καμιά φορά έμπαινε ο μπαμπάς μέσα, ο οποίος συνέχεια ταξίδευε, μας έλεγε απλώς “πιάσ’ το έτσι” κι έφευγε».

Συγκινητικές σκηνές

Δύο μήνες μετά τη μετακόμιση της Απολλωνίας, η οικογένεια υποδέχεται στη Μελβούρνη τον πατέρα τους και τον παππού τους Ψαραντώνη, προκειμένου να βρεθούν για πρώτη φορά όλοι μαζί επί σκηνής σε μια μεγάλη συναυλία, στο φεστιβάλ Womadelaide. Η ταινία καταγράφει τη διαδρομή ώς τη μεγάλη μέρα, καθώς η αγωνία, αλλά και οι αναμενόμενες εντάσεις, κορυφώνονται. Ηταν πάντως εκεί, στις απέραντες εκτάσεις της Αυστραλίας, όπου επιβεβαιώνεται το εκτόπισμα του μεγάλου Ψαραντώνη. Η Αριστομενοπούλου τον τράβηξε καθώς έπαιζε σε ένα άλλο φημισμένο φεστιβάλ, το Golden Plains, όπου μεταξύ άλλων έχουν εμφανιστεί οι Public Enemy. «Ηταν απίστευτη η ενέργειά του στη σκηνή, το κοινό από κάτω –όλοι Αυστραλοί– παραληρούσε. Είναι ένας πολύ μεγάλος περφόρμερ. Δεν είναι τυχαίο ότι έχει θαυμαστές όπως ο Νικ Κέιβ. Ο Ψαραντώνης δεν είναι ο πιο ομιλητικός άνθρωπος στον κόσμο, ό,τι έχει να πει το λέει μέσω της λύρας».

Και είναι πολύ συγκινητική η σκηνή όπου ο σπουδαίος μουσικός, όπως ακριβώς τότε με τον γιο του, παίζει στη σκηνή μαζί με την Απολλωνία. Οπως λέει σε κάποιο σημείο της ταινίας ο Ψαρογιώργης, «αυτήν την παράδοση δεν την κουβαλάμε σαν βάρος, είναι μέρος της ζωής μας, του ποιοι είμαστε. Σαν το οξυγόνο τη χρειαζόμαστε, για να ζήσουμε».

Χρηματοδότηση μέσω crowdfunding

Η Αγγελική Αριστομενοπούλου πήρε την απόφαση να ξεκινήσει το «οδοιπορικό» στη ζωή των Ξυλούρηδων την εποχή που στην Ελλάδα περίπου όλα κατέρρεαν, λίγο πριν μπει το λουκέτο στην ΕΡΤ, όταν και το Κέντρο Κινηματογράφου βρισκόταν σε πολύ πιεσμένη κατάσταση οικονομικά. «Εγώ όμως πίστευα ότι έπρεπε να προχωρήσουμε, ήταν απαραίτητο γι’ αυτήν την ταινία, μια ταινία που δεν ήθελα να βγει φολκλόρ αλλά που να απευθύνεται σε όλο τον κόσμο, να καταγράφει το πώς η μουσική ταξιδεύει και γίνεται παγκόσμια», λέει η ίδια. Οπότε, βλέποντας ότι δεν υπήρχαν άλλες πηγές χρηματοδότησης, σκέφτηκε να απευθυνθεί στο κοινό μέσω της πλατφόρμας crowdfunding kickstarter. Η ανταπόκριση ήταν θερμή, συγκεντρώθηκαν γρήγορα οι 9.000 ευρώ που απαιτούνταν για να εκδοθούν τα εισιτήρια για Αυστραλία και να ξεκινήσει η ατμομηχανή της παραγωγής. Πριν από λίγο καιρό, ολοκληρώθηκε και η δεύτερη καμπάνια συλλογικής χρηματοδότησης, αυτή τη φορά για την παραγωγή του σάουντρακ της ταινίας. «Τραβώντας πάρα πολύ υλικό όλα αυτά τα χρόνια, συνειδητοποιήσαμε κάποια στιγμή ότι έχουμε συγκεντρώσει σειρά μοναδικών ηχογραφήσεων από όλο τον κόσμο, την Αυστραλία, την Κρήτη, το Βέλγιο και αλλού, που άξιζαν να βγουν σε μια συλλογή».

​​Το ντοκιμαντέρ της Αγγελικής Αριστομενοπούλου «Μια Οικογενειακή Υπόθεση» θα αρχίσει να προβάλλεται στις αίθουσες στις 8 Ιανουαρίου.

Πηγή: Καθημερινή