Ράδιο Έναντι: Κωνσταντίνος Δημάτης – πως να μιλήσουμε στα παιδιά για τον κορωνοϊό

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξη με χρήσιμες συμβουλές για το πως να φερθούμε στα παιδιά έδωσε στο Ράδιο Έναντι και στην Γωγώ Καρανίκα ο παιδοψυχολόγος Κωνσταντίνος Δημάτης, αναφορικά με τις νέες οικογενειακές συνθήκες ζωής μας, τις τελευταίες εβδομάδες που αναγκαζόμαστε να είμαστε όλοι κλεισμένοι στο σπίτι.

Πρέπει να μιλήσουμε ανοιχτά και με αλήθειες στα παιδιά για τον Κορωνοϊό; 

Για όλα τα θέματα είναι σημαντικό να μιλάμε ανοιχτά και με ειλικρίνεια στα παιδιά. Η ειλικρίνεια δε σημαίνει ότι αναλύουμε όλη την κατάσταση όπως την έχουμε εμείς στο μυαλό μας. Από κάθε συμβάν, επιλέγουμε να μεταφέρουμε τις πληροφορίες που είναι κατάλληλες για την ηλικία τους. Τις πληροφορίες εκείνες που μπορούν να επεξεργαστούν και να αφομοιώσουν. Φυσικά όσο μεγαλύτερα είναι τα παιδιά τόσο περισσότερα μπορούμε να μοιραστούμε μαζί τους. Τα περισσότερα παιδιά, με εξαίρεση τις πολύ μικρές ηλικίες, έχουν ήδη έρθει σε επαφή με την ιδέα του κορωνοϊού. Μας έχουν ακούσει να συζητάμε, έχουνε δει στις ειδήσεις, έχουν καταλάβει ότι είναι το κυρίαρχο θέμα των ημερών. Η τάση των γονέων να μη μιλάνε στα παιδιά τους για θέματα που στενοχωρούν είναι κατανοητή και προέρχεται από την επιθυμία τους να προστατεύσουν τα παιδιά από δυσάρεστα συναισθήματα. Τώρα αν με ρωτάτε πόσο αποτελεσματική είναι αυτή η προσέγγιση θα έλεγα πως μάλλον όχι και πολύ. Ίσα ίσα αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι τα πιο ασφαλή παιδιά είναι τα παιδιά που μοιράζονται με τους γονείς τους συζητήσεις για όλα τα θέματα, ακόμα και για τα πιο δυσάρεστα. Για να μιλήσουμε στη γλώσσα των ημερών, οι οικογενειακές συζητήσεις γύρω από στρεσογόνα γεγονότα, όταν γίνονται με σεβασμό στα συναισθήματα, στην ηλικία και στο επίπεδο κατανόησης του παιδιού, δημιουργούν ψυχολογικά αντισώματα στα παιδιά για να μπορούν να διαχειρίζονται τα άγχη τους στο μέλλον.  

Ποιος είναι ο σωστός ή καλύτερος τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά χωρίς να τους προκαλέσουμε φόβο ή κάποιο σοβαρό μελλοντικό πρόβλημα;

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να μιλήσει κάποιος στα παιδιά χωρίς να ξεχωρίζει μία απόλυτα σωστή πρακτική. Σημασία έχει το μη λεκτικό κομμάτι της επικοινωνίας, δηλαδή το συναίσθημα του γονέα μέσα από το ύφος και τον τόνο της φωνής, το βλέμμα του και τη στάση του σώματος του. Πριν μιλήσουμε με τα παιδιά για τον κορονωϊό, πρέπει εμείς οι μεγάλοι να έχουμε επεξεργαστεί τα δικά μας συναισθήματα ανησυχίας. Στα κάπως μικρότερα παιδιά αρέσει να τους μιλάμε μέσα από μικρές ιστορίες. Μία τέτοια ιστορία θα μπορούσε να είναι η εξής:   “Θυμάσαι το χειμώνα που αρρώστησες και έκανες πυρετό, πονούσε το κεφάλι σου και έβηχες; Αυτό σου το προκάλεσε ένας ιός. Οι ιοί είναι πολύ πολύ μικροί και αόρατοι. Όταν κάνουμε πυρετό είναι γιατί το σώμα μας δημιουργεί πολλούς μικροσκοπικούς στρατιώτες για να πολεμήσουν και τελικά να νικήσουν τους ιούς και να τους διώξουν από το σώμα μας. Ο κορωνοϊός για τον οποίον ακούς συνέχεια το τελευταίο διάστημα, είναι ένας τέτοιος ιός. Ξεκίνησε από τη μακρινή Κίνα και τώρα βρίσκεται σε πολλές χώρες και στη χώρα μας. Αν τον κολλήσουμε μπορεί να αρρωστήσουμε και να κάνουμε πυρετό ή να βήχουμε. Τα παιδιά, όμως, δείχνουν να έχουν πολλούς και δυνατούς στρατιώτες στο σώμα τους και συνήθως δεν κινδυνεύουν. Ο λόγος που πρέπει να καθίσουμε σπίτι για αρκετές ημέρες είναι για να μην κολλάμε ο ένας στον άλλον και τελικά αρρωστήσουν κάποιοι άνθρωποι που είναι πολύ πολύ μεγάλοι σε ηλικία και είναι πιο ευαίσθητοι. Μένουμε σπίτι για να βοηθήσουμε τους γιατρούς μας να μην έχουν πάρα πολλή δουλειά και πάρα πολλούς ασθενείς, ώστε να μπορούν να δίνουν την καλύτερη φροντίδα τους στους ανθρώπους αυτούς που το έχουν ανάγκη. Και όσο καλύτερα τους φροντίσουν τόσο πιο γρήγορα θα γυρίσουν από το νοσοκομείο στο σπίτι…¨

Αλλάζουμε τις καθημερινές συνήθειες των παιδιών;

Οι καθημερινές συνήθειες των παιδιών έχουν αλλάξει! Κάποιες για το καλό τους όπως λένε (η διακοπή των σχολείων και της καθημερινής μελέτης)! Σημειώνεται μία δραματική αλλαγή του τρόπου ζωής μας. Συναισθήματα αποχωρισμού του προηγούμενου τρόπου ζωής και αβεβαιότητα βρίσκονται σε έξαρση. Αν και τα παιδιά δείχνουν να είναι πιο ευπροσάρμοστα από εμάς τους μεγάλους, ο περιορισμός στο σπίτι ενδέχεται να κρατήσει κάποιες εβδομάδες. Η έλλειψη δραστηριοτήτων δημιουργεί ένα αίσθημα αποπροσανατολισμού. Για αυτό είναι σημαντικό οι γονείς να εδραιώσουν μία τυπική ρουτίνα στο σπίτι, ένα είδος προγράμματος που θα δώσει μια αίσθηση σταθερότητας στο παιδί. το πρωινό ξύπνημα και η ώρα του βραδινού ύπνου, οι ώρες των γευμάτων, Το πρόγραμμα αυτό είναι καλό να περιλαμβάνει ανάμεσα σε άλλα ένα μείγμα από κάποια επανάληψη για τα σχολικά μαθήματα, παιχνίδι δημιουργικό και συμβολικό, καθώς και ευκαιρίες για σωματική άσκηση που αποφορτίζει την ένταση. Και μην ξεχνάμε πόσο σημαντική είναι η διάδραση των γονέων με τα παιδιά! Ίσως τώρα είναι η ευκαιρία για επανασύνδεση και μοίρασμα θετικών στιγμών με τα παιδιά μας. Ας αφήσουμε τις δουλειές του σπιτιού κατά μέρος και ας αφοσιωθούμε σε μία κοινή δραστηριότητα με τα παιδιά. Αναρωτιέμαι αν ο λόγος που τα παιδιά δεν παραπονιούνται όσο οι μεγάλοι για την καθολική απαγόρευση στο σπίτι είναι ότι τώρα έχουν περισσότερο χρόνο με τους γονείς τους.

Με ποιόν τρόπο και σε ποιο τόνο πρέπει να κάνουμε παρατήρηση στα παιδιά;

Είναι σημαντικό να εκφράζουμε με ειλικρίνεια τα δικά μας συναισθήματα ώστε να μην αφήνουμε τα παιιδά να νιώθουν σύγχυση. Αν στενοχωριόμαστε να το δείχνουμε, αν εκνευριζόμαστε επίσης. Σημασία έχει να εκφράζουμε ανοικτά τα συναισθήματα μας και την ίδια στιγμή να αισθανόμαστε ότι έχουμε τον έλεγχο αυτών. Είναι άλλο να λέμε “εκνευρίστηκα με αυτό που έκανες” και άλλο να δείχνουμε τον εκνευρισμό μας με φωνές και έντονες χειρονομίες. Στην πρώτη περίπτωση ο εκνευρισμός είναι ελεγχόμενος και βοηθάει το παιδί να συναισθανθεί περισσότερο το γονέα. Στη δεύτερη περίπτωση ο γονέας φοβίζει το παιδί και αυτό είναι κάτι που καλό είναι να το αποφεύγουμε. Το παιδί έχει ανάγκη να νιώθει ότι ο γονέας έχει τον έλεγχο της κατάστασης, άρα και των συναισθημάτων του. Όταν ο γονιός βάζει σε λόγια τα συναισθήματα του του δείχνει ένα πρότυπο διαχείρισης των συναισθημάτων με το οποίο το παιδί μελλοντικά θα ταυτιστεί.  

Αφήνουμε τα παιδιά να ακούνε τις εξαγγελίες – μηνύματα της κυβέρνησης; 

Προσωπική μου άποψη είναι πως μετά την προσχολική ηλικία τα παιδιά είναι καλό να συμμετέχουν σε αυτό που αφορά ολόκληρη την κοινωνία. η παρακολούθηση από πλευράς των παιδιών του διαγγέλματος του πρωθυπουργού ή η ενημέρωση από το “γιατρό μας” κάθε απόγευμα στις 18.00, βοηθά τα παιδιά να συνδεθούν με το ευρύτερο σύνολο και να κατανοήσουν ότι όλοι είμαστε μέλη μίας κοινωνίας. Επίσης, η παρακολούθηση στηρίζει τα επιχειρήματα των γονέων για την αναγκαιότητα να μείνουμε σπίτι, ότι είναι κάτι που πρέπει όλοι μας  να στηρίξουμε. Για τα παιδιά, είναι σημαντικό να νιώθουν ότι αποτελούν και αυτά μέλη μίας συνολικής προσπάθειας να βοηθήσουμε τους συνανθρώπους μας, τους συγγενείς μας, αυτούς που έχουν ανάγκη. Είιναι τονωτικό για αυτά να αισθάνονται ότι με τη συνεργασία τους βοηθάμε τα νοσοκομεία και τους γιατρούς να φροντίζουν όσο καλύτερα μπορούν τους ασθενείς τους. Είναι άλλο πράγμα να αισθάνονται εξαναγκασμένα να παραμένουν στο σπίτι και άλλο να αισθάνονται ότι χρειαζόμαστε τη συνεργασία τους για να βοηθήσουμε όσους περισσότερους μπορουμε. Με τον τρόπο αυτό αισθάνονται ότι έχουν δύναμη και ότι διατηρούν τον έλεγχο της κατάστασης.  

Τρόποι απασχόλησεις των παιδιών ανα ηλικία

Είναι πολύ βοηθητικό αυτές τις ημέρες της κοινωνικής απομόνωσης, να δίνουμε στα παιδιά την ευκαιρία να εκφορτίζουν τα άγχη και τις ανησυχίες, τη συσσωρευμένη ένταση μέσα στο πλαίσιο του παιχνιδιού.

Στα μικρότερα παιδιά αρέσουν τα παιχνίδια ρόλων με έντονη κίνηση και δραματοποίηση, χρησιμοποιοώντας για το σκοπό αυτό κούκλες και διάφορες φιγούρες,ζωάκια, σούπερ ήρωες κλπ. Μέσα από τις ιστορίες που προκύπτουν ο γονιός που ακολουθεί το παιχνίδι τους μπορεί να μάθει πολλά για τον εσωτεριό τους κόσμο. Οι δημιουργικές δραστηριότητες, όπως η ζωγραφική και οι χειροτεχνίες είναι επίσης ένα εξαιρετικό μέσο έκφρασης συναισθημάτων. λίγο πιο σωματικά παιχνίδια όπως το κυνηγητό και το κρυφτό θεωρούνται πολύ χρήσιμα, καθώς το παιδί μπορεί να εκτονώσει ένταση.

Στα παιδιά του δημοτικού αρέσουν πολύ τα επιτραπέζια και γενικά παιχνίδια που απαιτούν ικανότητα και επίδοση. Τα επιτραπέζια που συνοδεύονται από την μάθηση νέων πληροφοριών και γνώσεων είναι ιδιαίτερα ταιριαστά για την ηλικία αυτή. Επίσης παιχνίδια που περιλαμβάνουν συλλογές (κάρτες, αυτοκόλλητα κλπ.) είναι ιδιαίτερα αγαπητά. Στην ηλικία αυτή, αθλήματα που μπορούν να μεταφερθούν σε ένα διαμορφωμένο χώρο μέσα, όπως μπάσκετ, ποδόσφαιρο, βόλεϊ, τένις κ.ά. είναι ιδιαίτερα δημοφιλή και επιτρέπουν να συνεχίζεται η σωματική άθληση παρά τον περιορισμό.

Για τους εφήβους μπορούν να χρησιμοποιηθούν πιο περίπλοκα επιτραπέζια και παιχνίδια γνώσεων, αν και είναι δυσκολότερο να τους αποσπάσεις την προσοχή από την επικοινωνία με τους συνομηλίκους τους. Ίσως η κοινή θέαση αγαπημένων εκπομπών και σειρών στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο και ο σχολιασμός απο κοινού να ενδείκνυται περισσότερο για την περίπτωση τους.

Θέλω να πω εδώ πως τα παραπάνω είναι απλές προτάσεις. Κάθε οικογένεια έχει βρει τους δικούς της κώδικες επικοινωνίας και τα παιχνίδια που τους ταιριάζουν. Τα καλύτερα παιχνίδια είναι αυτά που κάνουν τα παιδιά να ευχαριστιούνται και τους γονείς να επανασυνδέονται με το παιδί μέσα τους.  Η αμοιβαία ικανοποίηση γονέα και παιδιού είναι το καλύτερο κριτήριο επιλογής παιχνιδιού.