Η Δρ Ζωή Σαμαρά Επιμελείται και Παρουσιάζει το Σκεπτικό Βράβευσης της Μαρίας Κέντρου – Αγαθοπούλου για τον Σύνδεσμο Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου.

Η Δρ Ζωή Σαμαρά, Ομότιμη Καθηγήτρια Α.Π.Θ., Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Βράβευσης Λογοτέχνη για το Σύνολο του Έργου του και ιδρυτικό μέλος του Συνδέσμου Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου, “Επίτιμη Πρόεδρος Γραμμάτων ΣΠΕΚ”, επιμελήθηκε και παρουσίασε το Σκεπτικό βράβευσης για τη Μαρία Κέντρου – Αγαθοπούλου, το οποίο έχει ως εξής:

           “Η Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου γεννήθηκε το 1930 στη Θεσσαλονίκη από γονείς Μικρασιάτες. Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1961 με την ποιητική συλλογή Ψυχή και τέχνη. Είναι μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και της Εταιρείας Συγγραφέων. Έχει συνεργαστεί με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά (Νέα Πορεία, Διαγώνιος, Τραμ, Εντευκτήριο, Παρατηρητής, Παραφυάδα, Διαβάζω, Η λέξη, Γράμματα και τέχνες, Οδός Πανός, Ρεύματα). Ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί σε σημαντικές ανθολογίες της Ελλάδας και του εξωτερικού. Μεταφράσεις ποιημάτων της έχουν γίνει στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, πολωνικά, ρουμανικά, ισπανικά, σερβικά. Διηγήματά της βρίσκονται σε γερμανικές ανθολογίες. Έχει κάνει ομιλίες για ποιητές και ποιήτριες στη Λέσχη Γραμμάτων και Τεχνών, στη Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ., στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, στην Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, μεταξύ άλλων. Το ποίημά της «Ο μοτοσυκλετιστής» επελέγη για τα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και διδάσκεται στην Γ΄ Λυκείου. Έχει πάρει το Βραβείο Δήμου Θεσσαλονίκης (1964), το Βραβείο Νικηφόρου Βρεττάκου (1994) και το Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, Ίδρυμα Πέτρου Χάρη (2003).

Έχει δημοσιεύσει τα βιβλία:

Ποίηση (12 συλλογές και ένα συγκεντρωτικό τόμο)
Ψυχή και τέχνη, Θεσσαλονίκη 1961.
Διασταυρώσεις, Θεσσαλονίκη 1965 (Βραβείο Δήμου Θεσσαλονίκης, 1964, ως ανέκδοτη συλλογή).
Περίπτωση σιωπής, Θεσσαλονίκη 1968.
Μεγεθύνσεις, Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη 1971.
Αρμιλλάρια, Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη 1973.
Τα τοπία που είδα, Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη 1975.
Τα επακόλουθα, Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη 1978.
Θαλασσινό ημερολόγιο, Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη, 1981.
Μετανάστες του εσωτερικού νερού, Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη 1985.
Η σκοτεινή διάρκεια των ημερών, Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη 1993 (Βραβείο Νικηφόρου Βρεττάκου, 1994).
Το οκτασέλιδο του Μπιλιέτου, νούμερο 13, Παιανία, Απρίλιος-Ιούνιος 1997.
Επιλογές και Σύνολα. Ποιήματα (1965-1995), Νησίδες, Σκόπελος 2001.
Σαλκίμ, Νεφέλη, Αθήνα 2001.
Σεντόνια της αγρύπνιας, Μεταίχμιο, Αθήνα 2006.

Πεζά (ένα αφήγημα και 4 συλλογές διηγημάτων)
Συνοικισμός Σιδηροδρομικών, αφήγημα, Κέδρος, Αθήνα 1998.
Στο δωμάτιο, διηγήματα, Νεφέλη, Αθήνα 1999.
Η παραίτηση, διηγήματα, Κέδρος, Αθήνα 2002 (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, Ίδρυμα Πέτρου Χάρη, 2003).
Οι μικρές χαρές, διηγήματα, Μεταίχμιο, Αθήνα 2005.
Η Ευρυδίκη με το τσιγάρο στο μπαλκόνι, διηγήματα, Γαβριηλίδης, Αθήνα 2010.

Δοκίμιο (έναν τόμο δοκιμίων)
Δοκίμια και δοκιμασίες, Νησίδες, Σκόπελος 1999.

            Η Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου διέπρεψε στην ποίηση, στο διήγημα, στο δοκίμιο. Δεν έχουμε παρά να διαβάσουμε τα δοκίμιά της για τη Ζωή Καρέλλη στη συλλογή δοκιμίων με τίτλο Δοκίμια και δοκιμασίες και θα αντιληφθούμε ότι κρατά τα κλειδιά που ανοίγουν την ποίηση του άλλου, δείγμα γενναιοδωρίας, που χαρακτηρίζει τους σπουδαίους δημιουργούς. Στα διηγήματά της μιλά για τη γειτονιά της παιδικής της ηλικίας, την ανάγει σε «συμφωνία ύπαρξης», μέσα σε έναν ευρύτερο τόπο παραφωνίας και παράλογου πολέμου. Η γειτονιά της τη βοήθησε να ’ρθει κοντά στον άνθρωπο, στην αγάπη και στο χώμα, με όλη την πολυσημία της λέξης.

            Η ποίησή της κατέχει εξέχουσα θέση τόσο στο σύνολο του έργου της όσο και στην πλούσια ποιητική παραγωγή τής Θεσσαλονίκης. Αν και εμπνέεται κυρίως από βιώματα, όλη της η θεματική, ακόμη και όταν έχει πρώτη ύλη την καθημερινότητα, ανάγεται σε αρχέτυπα. Παράδειγμα, η πραγματική θάλασσα, αυτή που αγκαλιάζει τη Θεσσαλονίκη. Απεικόνιση της ποιητικής έμπνευσης στις πρώτες συλλογές, η θάλασσα γίνεται μεταμόρφωση της μάνας Γης, αρχή ζωής και τελικός προορισμός. Με εικόνες ανοίκειες αλλά και προσιτές σε όλους τους αναγνώστες της, όπως όταν το δένδρο, το σπίτι και η πέτρα συνεργάζονται για να στηρίξουν το δίπτυχο σταθερότητα-κίνηση, σύμβολα ζωής και θανάτου, υποβάλλει μια σύνθετη και αντιφατική πορεία του ανθρώπου, ηρακλείτεια «ομόνοια διά των εναντίων». Κι αυτό γιατί, κάτω από τις πιο απλές λέξεις, νιώθουμε το μαγικό άγγιγμα του γνήσιου ποιητή, του ποιητή-στοχαστή. Μας προσκαλεί να μοιραστούμε μαζί της, από την άλλη όψη της γραφής –τη δημιουργική ανάγνωση–, το υλικό από το οποίο πλάθονται οι επιθυμίες, οι φόβοι, τα όνειρα, κοντολογίς, το υλικό από το οποίο είναι πλασμένη η πηγαία ποίηση. Οι λέξεις δρουν, δημιουργούν, ερωτοτροπούν, όπως το δένδρο που σε κάθε του εμφάνιση στην ποίησή της αγγίζει τη γη και τον ουρανό, με μια δύναμη συνάμα χθόνια και ουράνια, μας θυμίζει ότι οι ρίζες του είναι βαθιά μέσα στο χώμα, ότι είναι αδελφός του ανθρώπου και ότι στο σώμα του περικλείει μια ανθρώπινη ψυχή:

            Κάποιος θα κλαίει πάνω σ’ ένα δέντρο
            Μέσα σ’ ένα δέντρο (Τα επακόλουθα).

Μπροστά στο δυναμικό θρόισμα των φύλλων και τα άγρια κύματα της θάλασσας ορθώνεται η σταθερότητα της πέτρας∙ χτίζει ναούς, σπίτια, μνήματα, κοντά στη θάλασσα, κοντά στην ψευδαίσθηση της αέναης κίνησης, καθώς αντανακλά την αέναη ακινησία.

            ‘Η θάλασσα φεύγει’, έγραφε στις Μεγεθύνσεις το 1971. ‘Και τώρα δεν έχω, Ούτ’ ένα ποίημα θαλασσινό’, συνεχίζει στο Θαλασσινό ημερολόγιο, δέκα χρόνια αργότερα. Η θάλασσα βγάζει στη στεριά τα τέρατα, όπως στην Αποκάλυψη, και εξαφανίζεται, όπως στα προφητικά οράματα του Ιωάννη. Και τότε η θάλασσα γίνεται εσωτερικός χώρος και ερμηνεύει τα κίνητρά μας, καθώς όλες οι προσπάθειές μας έχουν ένα μόνο στόχο, κι αυτός ανέφικτος: να ξεγελάσουμε το θάνατο.

            Μεταιχμιακά σύμβολα, όπως το σούρουπο, το παράθυρο, η όχθη, η προκυμαία, η ακρογιαλιά, ο καθρέφτης, συσσωρεύονται, αποκαλύπτονται ως σημεία μετάβασης του χωροχρόνου από την καθημερινότητα στην ποίηση:

            Στην προκυμαία το βράδυ να στέκεσαι
            Να κουβεντιάζεις μ’ ένα θαλασσινό όνειρο

έλεγε από το 1967 (Περίπτωση σιωπής).

Το ποίημα
Εδώ μακριά που μας κρατά
Και μας ριζώνει η πέτρινη εξορία
Ακόμα γράφουμε ποιήματα ωραία
Ίσως θα ’πρεπε να μιλούμε
Τη γλώσσα των πρωτοπλάστων
Όμως εμείς ξεπερνούμε τον νόμο
Της βαρύτητάς μας
Όταν έρχεται άξαφνα το ποίημα
Με τη δική του νίκη μάς διαπερνά
Απάνω μας πετά το μεγάλο κύμα
Έρχεται να στεφανώσει
Την πέτρινη εξορία
Που εδώ μακριά μας κρατά
Και μας ριζώνει
(Αρμιλλάρια, 1973)

            Όταν η Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου μιλά για ποίηση δεν γράφει ένα απλό ποίημα ποιητικής. Δίνει την έντονη εντύπωση ότι θέλει να προλάβει να χτίσει το δικό της σύμπαν, πριν επαληθευθεί η προφητεία της Αποκάλυψης: στον νέο κόσμο δεν θα υπάρχει θάλασσα (21, 1). Η θάλασσά της είναι όπως ο χους της Παλαιάς Διαθήκης, γέννηση και προορισμός. Η ποίηση και η ύπαρξη ξεκινούν από τη θάλασσα και επιστρέφουν στη θάλασσα. Πέτρινες ή υδάτινες, οι λέξεις παραπέμπουν σε δένδρα, πάλλονται, γιγαντώνουν μπροστά στο βλέμμα της αυθεντικής ποίησης. Οι ίδιες λέξεις, όταν αγγίζουν την αθέατη πηγή της δημιουργίας τους, ενώνονται και μας ενώνουν με τις ρίζες μας.

            Ο τίτλος της συλλογής Μετανάστες του εσωτερικού νερού (1985) μπορεί να μας οδηγήσει σε μια αρχετυπική ερμηνεία: το σύμβολο θάλασσα ανάγεται σε τόπο κρυμμένο βαθιά μέσα μας, σε τοπίο που δεν μας εγκαταλείπει ποτέ. Και ο άνθρωπος, αμφίβιο ζώο, μπαινοβγαίνει στο φόβο του θανάτου, ενώ εξορκίζει το μεγάλο ψάρι. Μπροστά μας η θάλασσα, πίσω μας η πέτρινη εξορία.

            Αν ποίηση είναι να σκάβεις το χώμα, να μπαίνεις βαθιά μέσα στη γη για να φυτέψεις ένα αειθαλές δένδρο, να το αγκαλιάζεις σφιχτά και να ανεβαίνεις μαζί του όσο πιο ψηλά μπορεί να φτάσει, τόσο ψηλά που να βλέπεις μόνο την ομορφιά του σύμπαντος, η Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου γράφει την πιο γνήσια ποίηση που μπορεί να δώσει η ανθρώπινη δημιουργία. Η θάλασσα θριαμβεύει, το κύμα σαρώνει τη ζωή γύρω του, αλλά το ποίημα, γραμμένο με λέξεις δένδρα, γίνεται άξονας του σύμπαντος, παραμένει, γη και ουρανός, πιο δυνατό από τη θάλασσα.

Το ποίημα
Όταν γεννιέται το ποίημα
Να φοβάσαι ποιητή
Να ντύνεσαι γερή πανοπλία
Τις λέξεις να υποψιάζεσαι πάντα
Μη σε χτυπήσουν
Γιατί έτσι παράφορος που γίνεσαι
Την ώρα που το ποίημα πλησιάζει
Μπορεί να μην αντιληφθείς
Πως ένας κίνδυνος σε απειλεί
Ανεμίζοντας σπαθί αστραφτερό
Στον αέρα
(Τα επακόλουθα, 1978) 

«Πήγα στην ποίηση και στο ποίημα εν αγνοία μου∙ με τυφλά μάτια∙ όπως δηλαδή πηγαίνει κανείς στη ζωή», εξομολογείται η Μαρία, στο Επίμετρο της συγκεντρωτικής έκδοσης των ποιημάτων της, με τίτλο Επιλογές και Σύνολα. Η ποίηση ωστόσο πήγε στη Μαρία εν γνώσει της. Σημαντική συγγραφέας και ποιήτρια, χαμηλών τόνων σε μια εποχή κραυγών, πολυβραβευμένη και μεταφρασμένη σε πολλές γλώσσες, αξίζει το πρώτο βραβείο του Συλλόγου Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου, του 2019, το βραβείο που θα απονεμηθεί σε συγγραφέα από την Ελλάδα για το σύνολο του λογοτεχνικού του έργου.“

Σύντομο Βιογραφικό Σημείωμα

Δρ. Ζωή Σαμαρά: Ομότιμη Καθηγήτρια Θεωρίας της Λογοτεχνίας και του Θεάτρου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Γεννήθηκε στην Κάρπαθο. Ζει στη Θεσσαλονίκη. Αρχικά σπούδαζε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, με στόχο να γίνει κλασική φιλόλογος· επέλεξε να συνεχίσει στο Πανεπιστήμιο Columbia, όπου σπούδασε Ποιητική και Γαλλική – Συγκριτική Φιλολογία. Είναι κάτοχος των τίτλων Bachelor of Science, Master of Arts, Doctor of Philosophy. Εκπόνησε τη διατριβή της υπό την εποπτεία του γνωστού θεωρητικού της λογοτεχνίας Michael Riffaterre. Δίδαξε στο Columbia University, στο City University of New York, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Επίσης, ήταν επανειλημμένως Επισκέπτρια Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει αποδεχθεί προσκλήσεις για μαθήματα και διαλέξεις από Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού: Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Σορβόννη (Paris IV), Πανεπιστήμιο της Γκρενόμπλ, Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης, Κέντρο Ανθρωπιστικών Επιστημών της Βαρκελώνης. Συνεργάζεται με το Θέατρο Τέχνης «Ακτίς Αελίου» ως μεταφράστρια. Δίδαξε ευρωπαϊκό θέατρο και σκηνοθετικές θεωρίες στη Δραματική Σχολή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.

Υπήρξε μέλος διεθνών εισηγητικών επιτροπών για εκλογή καθηγητών (Πανεπιστήμια: Κύπρου, Virginia, Wisconsin) ή απονομή διάκρισης (Institut Universitaire de France).

Διακρίσεις: Υποτροφίες και χρυσό βραβείο από το Πανεπιστήμιο Columbia, αργυρό μετάλλιο από τον Δήμαρχο του Παρισιού, τίτλος του Ταξιάρχη του Εθνικού Τάγματος της Αξίας από τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, Διεθνές βραβείο για τα 400 χρόνια από το θάνατο του φιλοσόφου Montaigne, Βραβείο θεατρολογικού συγγράμματος από την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών. Είναι επίτιμη διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και επίτιμο μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Οι εκδόσεις Champion (Παρίσι-Γενεύη) δημοσίευσαν το 2005 συλλογικό τόμο προς τιμήν της. Δημοσιεύει μελέτες και δοκίμια σε τόμους και περιοδικά στην Ελλάδα και το εξωτερικό, κριτική και ποίηση σε περιοδικά και εφημερίδες. Ανήκε στη διεθνή ομάδα, με έδρα το Παρίσι, που πρότεινε τη θεωρητική προσέγγιση της μυθοκριτικής και έγραψε το σχετικό λεξικό. Επιμελήθηκε αφιερώματα σε φιλοσόφους και συγγραφείς στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ελλάδα. Είναι Επίτιμη Πρόεδρος Τομέα Γραμμάτων του ΣΠΕΚ «Σύνδεσμος Πολιτισμού Ελλάδας – Κύπρου».

Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου 2019, έλαβε χώρα ο πρώτος ετήσιος θεσμός του ΣΠΕΚ “Βράβευση Λογοτέχνη διά το Σύνολο του Έργου του, 2019”, όπου βραβεύτηκαν ισότιμα και ξεχωριστά οι λογοτέχνες, Μαρία Κέντρου Αγαθοπούλου και Κυριάκος Χαραλαμπίδης. Η απονομή των βραβείων που φιλοτέχνησε ο διεθνούς φήμης Κύπριος γλύπτης Χρίστος Αβραάμ έγινε από τον Πρόξενο της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Θεσσαλονίκη κ. Σπύρο Μιλτιάδη. Τη λαμπρή τελετή επισφράγισε με τραγούδια αγαπημένα από Ελλάδα και Κύπρο η εκλεκτή μαέστρος – μουσικός κα Άλκηστις Τόγια με τη Χορωδία ΤΕΕ Μηχανικών.

* γράφει η Σίσσυ Σιγιουλτζή-Ρουκά,
Πρόεδρος Συνδέσμου Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου
φιλόλογος – συγγραφέας – παραγωγός προγραμμάτων πολιτισμού