Κοινωνική Οικονομία & Περιφερειακή Ανάπτυξη

Μια πολύ ενδιαφέρουσα εισήγηση παρουσιάσθηκε από τον ομότιμο καθηγητή Αγροτικής Οικονομίας, Βιώσιμης Ανάπτυξης και Ανθρωπο-οικολογίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου και Πρόεδρου του Ινστιτούτου Συνεταιριστικών Ερευνών και Μελετών, Κωνσταντίνο Αποστολόπουλο (c.d.apostolopoulos@gmail.com) με τίτλο «Ο συνεταιριστικός θεσμός και η βιώσιμη περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας: Δυνατότητες, αδυναμίες και εκτιμήσεις για το μέλλον περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας: Δυνατότητες, αδυναμίες και εκτιμήσεις για το μέλλον» στο 19^ο Συνέδριο Συνδέσμου Ελλήνων Περιφερειολόγων, στην Λαμία.

Την εισήγηση την εντοπίσαμε στο 16^ο Τεύχος του ηλεκτρονικού περιοδικού «Κοινωνική Οικονομία» (http://isem-journal.blogspot.com/p/blog-page_18.html) του Ινστιτούτου Συνεταιριστικών Ερευνών και Μελετών-ΙΣΕΜ στην σελ 67.

Έχουμε γράψει πολλές φορές για την Κοινωνική Οικονομία, και βέβαια τον κύριο εκφραστή της που είναι ο συνεργατισμός (συνεταιρισμός), και την Κοινοτική (Τοπική) Ανάπτυξη. Οι προτάσεις όμως του καθ Κ. Αποστολόπουλου προσεγγίζουν την Περιφερειακή Ανάπτυξη.

Στην περίληψη της εισήγησής του ο Καθ Κ. Αποστολόπουλος αναφέρει: «Στην παρούσα εισήγηση δίδονται αρχικά τα χαρακτηριστικά του συνεταιριστικού θεσμού και στη συνέχεια επιδιώκεται μία διασύνδεση των χαρακτηριστικών αυτών με την περιφέρεια και την περιφερειακή ανάπτυξη. Η κακοδαιμονία του κομματισμού και των κρατικών παρεμβάσεων στους αγροτικούς (κυρίως) συνεταιρισμούς της χώρας, σε συνδυασμό με μία «περιποιητική κακομεταχείρισή» τους, κατά τις τελευταίες δεκαετίες (κυρίως μετά το 1982), προξένησαν ανυπολόγιστες ζημιές στο θεσμό και τον απαξίωσαν στο μέγιστο βαθμό. Η απαξίωση αυτή του θεσμού για την Ελλάδα, είχε ως αποτέλεσμα την επιβράδυνση της περιφερειακής ανάπτυξης στις αγροτικές περιφέρειες της χώρας, σε συνδυασμό και με την κακή αξιοποίηση ευρωπαϊκών κονδυλίων, τα οποία θα είχαν πολύ καλύτερη τύχη εάν ο συνεργατισμός στις αγροτικές περιφέρειες ήταν ανάλογος με εκείνον που κυριαρχεί στην ΕΕ και σε διεθνές επίπεδο».

Και σε άλλο σημείο, ο καθ Κ. Αποστολόπουλος (c.d.apostolopoulos@gmail.com) επισημαίνει:

«Η διασύνδεση των χαρακτηριστικών του θεσμού με την περιφέρεια και την περιφερειακή ανάπτυξη. Η αυτοβοήθεια, ως βασικό χαρακτηριστικό του συνεταιριστικού θεσμού, προδίδει την ανάληψη πρωτοβουλίας από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους για τη βελτίωση της θέσης τους. Αυτό σημαίνει ότι οι συνεταιρισμοί στήριξαν και στηρίζουν τις προσδοκίες τους στις δικές τους – ακόμα και ελάχιστες – δυνατότητες, οι οποίες αξιοποιούμενες, δυνατόν να προσδώσουν ισχύ μεγαλύτερη από το απλό άθροισμα των επιμέρους συνεργαζόμενων οικονομικών μονάδων. Το χαρακτηριστικό αυτό προσδίδει στην περιφέρεια ξέχωρη δύναμη ευθύνης και διαμορφώνει άτομα υπεύθυνα και ικανά να ορθοποδήσουν στην περιοχή τους. Εάν μάλιστα συνδυαστεί με εκείνο της αυτοευθύνης, μπορεί να διαμορφώσει δράσεις αυτόνομες, χωρίς κρατικά στηρίγματα. Γιατί ο συνεταιριστικός θεσμός δεν στηρίζεται (και δεν πρέπει!) σε ενισχύσεις τρίτων ή σε προνομιακή μεταχείριση.

Θέλοντας οι συνεταιρισμοί να παραμείνουν ανεξάρτητοι και αυτόνομοι και να αποφασίζουν οι ίδιοι για τις δράσεις τους, είναι αυτονόητο ότι πρέπει και να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις επιλογές τους. Η ανεξαρτησία, όμως, των συνεταιρισμών στην περιφέρεια, καθώς και η αυτονομία τους, διαμορφώνει θετικές προοπτικές αυτόνομης οικονομικής και κοινωνικής ευμάρειας σε περιφερειακό επίπεδο, υπό την προϋπόθεση ότι ο συνεταιριστικός θεσμός θα υπηρετείται από τα μέλη του «καθαρά και ανόθευτα». Αυτή η τελευταία προϋπόθεση, για να υφίσταται, απαιτεί από όλους εκείνους που υπηρετούν το θεσμό, να πιστέψουν σ’ αυτόν, χωρίς ιδεοληψίες και ιδιοτέλεια.

Το δημιουργικό χαρακτηριστικό των συνεταιρισμών αποτελεί πρωτεύουσα επιλογή τους και τρανή απόδειξη της ανθρωποκεντρικότητας του συνεταιριστικού θεσμού, ο οποίος υποτάσσει την οικονομική λειτουργία στον άνθρωπο, «τον οποίο θεωρεί ως το επίκεντρο του ενδιαφέροντός του και στον οποίο αναγνωρίζει δικαιώματα και υποχρεώσεις» (Παπαγεωργίου, 2015). Τα αξιακά στοιχεία της δημοκρατίας, της ισότητας και της ισοτιμίας, κυριαρχούν στη φιλοσοφία και στην πράξη του συνεταιριστικού θεσμού, ώστε να εξασφαλίζεται η ίση μεταχείριση προς όλα τα συνεταιρισμένα μέλη και να αποφεύγεται η κάρπωση οικονομικού οφέλους από ορισμένα μέλη, εις βάρος εκείνων που τα παρήγαγαν. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά ενδυναμώνονται ακόμα περισσότερο εάν προστεθεί σ’ αυτά και το στοιχείο της αλληλεγγύης, το οποίο αποτελεί και την κατακλείδα των αξιακών στοιχείων του θεσμού, βαθειά κοινωνική και ανθρώπινη για την πρόοδο της τοπικής κοινωνίας μιας περιφέρειας, ώστε να επεκτείνεται μακρυά και πέρα από τα στενά όρια του ατομικού συμφέροντος.

Το ηθικό υπόβαθρο των παραπάνω χαρακτηριστικών, στα οποία στηρίζεται ο συνεταιριστικός θεσμός, αναδεικνύεται μέσα από τις ηθικές αξίες, προς τις οποίες θα πρέπει να στοχεύουν διαρκώς τα μέλη των συνεταιρισμών και να είναι προσηλωμένα σ’ αυτές με «θρησκευτική ευλάβεια». Γι’ αυτό, υπαρξιακή προϋπόθεση του θεσμού καθίσταται η εντιμότητα στις συναλλαγές μεταξύ συνεταιρισμού και τρίτων. Επίσης, έναντι τρίτων, τα συνεταιρισμένα μέλη πρέπει να στηρίζονται στην τιμιότητά τους κατά τις εμπορικές τους πράξεις.

Ταυτόχρονα, όμως, η διαφάνεια στους συνεταιρισμούς αποτελεί και επιλογή και ανάγκη. Συλλογικοί φορείς του θεσμού πρέπει να υπόκεινται διαρκώς στον έλεγχο των μελών τους και παράλληλα να είναι ανοιχτοί στην τοπική κοινωνία και στην περιφέρεια. Προβάλλοντας τα επιτεύγματά τους και αναδεικνύοντας τις μεθόδους των δραστηριοτήτων τους, οι θεσμοθετημένοι συλλογικοί φορείς (συνεταιρισμοί) επιδιώκουν, με το παράδειγμά τους, να πείσουν την ευρύτερη κοινότητα στην οποία κινούνται, για την αποτελεσματικότητα του τρόπου δράσης τους, ώστε να διευρύνεται η χρησιμοποίηση του συνεταιριστικού θεσμού στην περιφέρεια.

Πέραν, όμως, της εντιμότητας και της διαφάνειας, και η κοινωνική υπευθυνότητα των συνεταιρισμένων μελών συνιστά δική τους επιλογή. Ο ευρύτερος κοινωνικός περίγυρος αποτελεί το χώρο μέσα στον οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται τα μέλη αυτά και επομένως μία τοπική κοινωνία για την οποία φροντίζουν τα υπεύθυνα μέλη της, θα είναι και η ίδια σε θέση να τα φροντίζει, ώστε να προάγονται ο τοπικός πληθυσμός και η περιφέρεια στο σύνολό τους. Τέλος, η φροντίδα για τους άλλους, ως αξιακού χαρακτηριστικού των μελών του συνεταιριστικού θεσμού, αποτελεί μία προέκταση της αλληλεγγύης, ως χαρακτηριστικού του θεσμού αυτού, υπό την έννοια ότι δεν αναφέρεται στα στενά πλαίσια των μελών των συνεταιρισμών, αλλά γενικά στους συνανθρώπους.

Και για να γίνει αυτό περισσότερο κατανοητό, καλόν είναι να αναφερθούμε σε μία ιδιωτική επιχείρηση, η οποία λειτουργεί αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση των οικονομικών συμφερόντων των εταίρων-μετόχων της. Η επιχείρηση αυτή, ακόμα και αν εμφορείται από σύγχρονα ιδεολογήματα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, δε θα μπορεί να λειτουργεί με τον περιορισμό ότι θα μεριμνά και για τους άλλους. Γι’ αυτό επισημαίνεται η διαφορά, ότι δηλαδή η αλληλεγγύη και η φροντίδα για τον συνάνθρωπο είναι στοιχεία του συνεργατισμού και του συνεταιριστικού θεσμού ή της κοινωνικής οικονομίας, και όχι της ιδιωτικής, που στηρίζεται αποκλειστικά στην ανθρώπινη πρωτοβουλία για τη μεγιστοποίηση του προσωπικού (οικονομικού) οφέλους και μόνον γι’ αυτήν. Η παραπάνω αναλυτική, κατά το δυνατόν, περιγραφή των χαρακτηριστικών του συνεταιριστικού θεσμού και των ανθρώπων που εντάσσονται σ’ αυτόν και ενστερνίζονται τις απαράμιλλες ηθικές του αξίες, προδίδει και τη διασύνδεσή τους με την περιφέρεια και κυρίως με την περιφερειακή ανάπτυξη. Η τελευταία, μάλιστα, φαντάζει ολοκληρωμένη (και όχι μόνον οικονομική), καθώς τα χαρακτηριστικά του συνεταιριστικού θεσμού μπορούν να συντελέσουν σε μία ανάπτυξη κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική, με σεβασμό στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον μιας περιφέρειας.

Συνοπτικά, για την εναργέστερη διασύνδεση θεσμού και περιφερειακής ανάπτυξης, θα πρέπει να επισημανθούν και τα ακόλουθα:

 Ο παραγόμενος πλούτος από τους συνεταιρισμούς παραμένει στην περιφέρεια και αξιοποιείται από αυτήν (και μόνον από αυτήν, καθώς δεν υπεισέρχονται ιδιώτες-επιχειρηματίες με οργανωμένα συμφέροντα εκτός της περιφέρειας).

 Ο πολλαπλασιαστής εισοδήματος και απασχόλησης καθίσταται υψηλότερος με επενδύσεις στην περιφέρεια από τους συνεταιρισμούς.

 Οι συνεταιρισμοί, που έχουν οργανωθεί σωστά και στηρίζονται εξολοκλήρου στις ηθικές αξίες του συνεργατισμού, καθίστανται ανθεκτικότεροι σε περιόδους κρίσης, έναντι της ιδιωτικής επιχειρηματικής δράσης.

 Ο επιμερισμός του παραγόμενου, μέσω του συνεταιριστικού θεσμού, πλούτου είναι πάντοτε δικαιότερος, καθώς το επίκεντρο της ανθρώπινης δράσης είναι ο άνθρωπος και όχι το κεφάλαιο.

 Ο συνεργατισμός δίδει πάντοτε προτεραιότητα στις τοπικές επενδύσεις. Οι επενδύσεις αυτές ενδιαφέρουν, σχεδόν αποκλειστικά, τα συνεταιρισμένα μέλη, που δραστηριοποιούνται στην περιφέρεια.

 Αν ο παραγόμενος πλούτος δεν αξιοποιείται με τοπικές επενδύσεις, κατά κανόνα αποταμιεύεται στην περιφέρεια (τοπικές αποταμιεύσεις στις τοπικές-περιφερειακές συνεταιριστικές τράπεζες).

 Και από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι ιδιοκτήτες και πελάτες είναι τα ίδια άτομα, προς όφελος της ολοκληρωμένης περιφερειακής ανάπτυξης.

 Και τέλος, από τη διεθνή εμπειρία και πρακτική, προκύπτει ότι τα συνεταιρισμένα μέλη ευαισθητοποιούνται καλύτερα στην προστασία του περιβάλλοντος, ώστε η περιφερειακή ανάπτυξη – μέσω του συνεταιριστικού θεσμού – να καθίσταται πιο ολοκληρωμένη αντί της άλλοτε κλαδικής ανάπτυξης.

Για την καταγραφή, Δημήτριος Μιχαηλίδης, ΑγροΝεα