Δρ. Καλλιόπη Εξάρχου: “Αυτό που με κρατάει είναι η Αλήθεια μου και η προσδοκία της συνάντησής της με την Αλήθεια του Άλλου”.

γράφει η Σίσσυ Σιγιουλτζή-Ρουκά*

Η Δρ. Καλλιόπη Εξάρχου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Θεατρολογίας του τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ., ήταν καλεσμένη την Πέμπτη 4 Ιουλίου 2019, στην πρώτη ώρα της εκπομπής,19:00–20:00, στην ψηφιακή, ζωντανή ραδιοφωνική εκπομπή “Διαβάζοντας με τη Σίσσυ”, που επιμελείται και παρουσιάζει η Σίσσυ Σιγιουλτζή-Ρουκά, φιλόλογος – συγγραφέας στη διεθνή, διαδικτυακή συχνότητα του www.radio1d.gr.

Η Καλλιόπη Εξάρχου είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Θεατρολογίας του τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης του οποίου είναι απόφοιτος. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού και διδακτορικού διπλώματος στο γαλλικό θέατρο του 20ου αιώνα. Η επιστημονική της έρευνα εκτείνεται στο σύγχρονο ελληνικό και γαλλικό θέατρο. Συνεργάστηκε με την εφημερίδα «Κουίντα» γράφοντας κριτικές για παρουσιάσεις και άρθρα για το θέατρο. Συμμετέχει στη Συντακτική Επιτροπή του Δραμινού λογοτεχνικού περιοδικού «Δίοδος». Έχει εκδώσει επιστημονικές μελέτες για το θέατρο, θεατρικά έργα, ποιητικές συλλογές, μονογραφίες και τη μυθιστορηματική βιογραφία “Extra Large”. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο της “Η Κυρία Χ” εκδ. Σοκόλη.

Ερωτήσεις – Απαντήσεις

Καλλιόπη Εξάρχου: ποιήτρια – λογοτέχνιδα. Πως μπήκε η γραφή στη ζωή σου;

– Από τότε που θυμάμαι τη σχέση μου με τα βιβλία ως φανατικής και συστηματικής αναγνώστριας, δηλαδή γύρω στα 13, άρχισε δειλά δειλά η επαφή μου με το γράψιμο: τα πρώτα μου διηγήματα, τα οποία η μητέρα μου δακτυλογράφησε και τα έδεσε σε ένα μικροσκοπικό τομίδιο. Απερίγραπτη χαρά. Στη συνέχεια, φοιτήτρια πια, έγραφα ποίηση, αλλά δεν τόλμησα ή δεν ένιωσα την ανάγκη να εκδώσω τίποτε για πάρα πολλά χρόνια. Περιορίστηκα στην επιστημονική μου γραφή και κάποια στιγμή, πριν από 20 χρόνια, αποφάσισα να κάνω τη δημόσια έκθεση του λογοτεχνικού μου έργου.

Πηγές έμπνευσης;

Για μένα βασική πηγή έμπνευσης είναι η ανθρώπινη περιπέτεια σε κάθε εκδοχή της. Ξέρετε, αυτό που με κρατάει είναι η Αλήθεια μου και η προσδοκία της συνάντησής της  με την  Αλήθεια του Άλλου. Η δική μου γραφή, παρόλο που μιλάει για την ανθρώπινη περιπέτεια, το κάνει με ήσυχη φωνή, χωνεμένη. Χωρίς κραυγές. Δεν έχει μόνο πνευματική ή συναισθηματική διάσταση. Έχει σωματικότητα. Πώς αλλιώς μπορούμε να είμαστε παρόντες στο πάθος το δικό μας, αλλά και στο πάθος του Άλλου; Πώς αλλιώς μπορούμε να επιτρέψουμε στον εαυτό μας την επιθυμία να κατέλθουμε  πιο βαθιά στα μυστικά περάσματα της ανθρώπινης ύπαρξης;

Είμαι βέβαιη ότι αυτή η βαθιά κάθοδος μέσα μας είναι για να ξανασυναντηθούμε με τον Άλλον, μέσα  από τις πιο αρχετυπικές και γνήσιες στιγμές της ανθρωπότητας, τον έρωτα, τον πόνο, τη μνήμη, τον φόβο, την επιθυμία, την ενοχή. Η καταφυγή μου στην ποίηση με καθιστά δυνάμει παρούσα και  συμπάσχουσα μέσα στον κόσμο, που με περιβάλλει. Και φυσικά όλη αυτή η εκχώρηση με θέτει πάραυτα σε αυτοέκθεση με εισαγωγικά ή άνευ, που με αιφνιδιάζει και μένα την ίδια. Σκέφτομαι πολλές φορές τον Βίο σε παραλληλία με τη Ζωή της Ποίησης. Και παρατηρώ, όσο μπορώ να δω καθαρά, ότι ευτυχώς που υπάρχει η Ζωή της

Ποίησης για να ανασαίνει στον πυρήνα της Αληθείας. Απογυμνωμένη, απελευθερωμένη, αποκαλυμμένη,  η ποίηση μιλάει καλύτερα και ουσιαστικότερα μέσα από τη μάχη που δίνει για να εξέλθει το απόκρυφο, το μη ορατό, το άγνωστο. Και διαθέτει φωνή  συντονισμένη με την αυθορμησία της φύσης, ρυθμική, ηχηρή, που αποπειράται να αποκρυπτογραφήσει τον Άνθρωπο, την άπληστη  οδύνη του  ή τη διαφεύγουσα ελπίδα του.

Η επαγγελματική σου ιδιότητα δένει αρμονικά με την ποιητική / λογοτεχνική σου δραστηριότητα; Παρατηρείς  μια διαφορετικότητα στη γραφή σου από τότε που εντάχθηκες ως καθηγήτρια στον Πανεπιστημιακό χώρο;

Φυσικά και οι ανθρωπιστικές σπουδές είναι ένας χώρος οικείος και απόλυτα συναφής με το λογοτεχνικό γίγνεσθαι. Αλλά, ο ακαδημαϊκός χώρος και η έρευνα  έχουν αυστηρότατους κώδικες γραφής με κανόνες, που δεν σου επιτρέπουν την παραμικρή ελευθερία ως προς τη δομή. Αυτό από μόνο του εξορίζει κάθε αυθορμησία, ειδικά τη φαντασία, που είναι από Τα θεμελιώδη συστατικά της λογοτεχνίας πέραν των άλλων σημαντικών. Κατάφερα, ελπίζω, να διαχωρίσω τις δύο γραφές και να καταφεύγω στη λογοτεχνία, κάθε φορά που  θέλω να απελευθερωθώ από την επιβεβλημένη κανονικότητα της έκφρασης στον ακαδημαϊκό χώρο.

Ποιος είναι ο δικός σου Φερνάντο Αραμπάλ;

Α! Ο δικός μου Αρραμπάλ! Είναι, κατ’αρχήν, ο συγγραφέας που μπήκε στη ζωή μου σαν έκρηξη! Με πήρε από το χέρι και μου έδειξε μέσα από το θέατρο του Πανικού τι σημαίνει μυητικό ταξίδι σε ένα πολυσήμαντο έργο, άξιο συνεχιστή των μεγάλων του Παραλόγου και του Σουρεαλισμού. Είναι και ο τελευταίος επιζών αυτής της συγκλονιστικής λογοτεχνικής παρέας, της οποίας ήταν εξέχον μέλος. Για μένα είναι ο Φερνάντο, που όταν τον προσέγγισα για πρώτη φορά πριν από 20 χρόνια με ένα γράμμα και το βιβλίο μου για το έργο του, με έκανε φίλη του δια βίου. Με δέχθηκε επανειλημμένα στο υπέροχο παριζιάνικο διαμέρισμά του με τους 3000 πίνακες των μεγαλύτερων ζωγράφων, με ιστορικά σκηνικά αντικείμενα από παραστάσεις έργων του. Μοιράστηκα μαζί του μοναδικές κουβέντες γύρω από το Θέατρο, τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική, την αγάπη του για το σκάκι, τα μαθηματικά. Τον προσκάλεσα στο Τμήμα μας και έγινε η αναγόρευσή του σε Επίτιμο Διδάκτορα Του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας το 2007. Μέγιστη τιμή για το ΑΠΘ. Είναι ο υπερασπιστής της ελευθερίας. Είναι ο μαχητής που δεν φοβήθηκε ούτε Στιγμή τον Φράνκο και την αιματηρή του διδακτορία. Είναι ο φίλος που δεν σταμάτησε να μου στέλνει ποιήματά του να μεταφράζω στα Ελληνικά. Έγιναν εκδόσεις σε πολλές γλώσσες του ποιήματός του “Κλειτορίδα”, δίγλωσσες και τις παρουσιάσαμε στο Παρίσι. Συγκεντρωθήκαμε όλοι οι μεταφραστές από όλες τις χώρες. Στα τσέχικα την έκανε ο φίλος του ο Κούντερα. Η ελληνική δίγλωσση έκδοση έγινε με έργα του Φασιανού.

Φως – Σκοτάδι

Μα αυτό δεν είναι το οδοιπορικό του Ανθρώπου; Μια συνεχής προσπάθεια να βγούμε στο φως μέσα από το σκότος. Αναγέννηση μετά από κάθε θάνατο. Μυητικό τελετουργικό της ανθρώπινης μοίρας.

Γυναίκα – Άνδρας – μάσκες.

Έχω ανοικτούς λογαριασμούς με τη γυναικεία ιστορία εδώ και πολύ καιρό. Είτε σε επίπεδο επιστημονικής έρευνας, είτε μέσα από την πρωτογενή γραφή. Οι γυναίκες στα δυο θεατρικά έργα μου επιδιώκουν να διατηρήσουν την ευφορία των ονείρων τους, αγωνίζονται κάτω από τη διαφάνεια της επιθυμίας να αναστήσουν και να κρατήσουν στη ζωή τον έρωτα και τη δημιουργία, σε πείσμα των φόβων τους. Τι ωραία που περιγράφει τη γυναικεία περιπέτεια η Κρίστεβα: «οι γυναίκες προχωρούν στο μέτρο που φοβούνται». Θα ήθελα, βέβαια, να διευκρινίσω ότι, γράφοντας ως γυναίκα για τις γυναίκες δεν θα πει ότι εξαιρώ τους άνδρες. Θα πει πως στο κέντρο της σκηνής βρίσκονται γυναίκες, γράφονται γυναίκες που έχουν κύριο λόγο για τις ζωές τους όπως είναι, από μέσα, όπως αυτές γνωρίζουν την εσωτερική πορεία του σώματος και της ψυχής τους. Εξάλλου, το πάθος είναι πάντα μια κοινή μοίρα. Όσο για τις «μάσκες»… όταν πέφτουν, γίνεται η αποκάλυψη των πάντων. Εκεί όπου βρίσκεται η αλήθεια μας. Χωρίς φτιασίδια και καλύψεις. Δεν ξέρω πόσο αντέχει ο άνθρωπος να κατεβάσει τη μάσκα στον κόσμο που ζει και αναπνέει. Η τέχνη και η λογοτεχνία το επιδιώκουν και το απαιτούν. Διαφορετικά, εκπίπτουν.

Αν έδινες ένα καλλιτεχνικό soirée στο σπίτι σου, ποιους καλλιτέχνες – λογοτέχνες από άλλη εποχή θα προσκαλούσες θέλοντας να μοιραστείς εμπειρίες και εικόνες από τη ζωή και την τέχνη τους;

Κατ’ αρχήν, να σου πω ότι το έκανα ήδη με καλεσμένο τον Δημήτρη Δημητριάδη. Ήρθαν φίλοι που αγαπούν το έργο του. Η συζήτηση που προέκυψε ήταν πέραν των προσδοκιών μου. Και την χάρηκε πολύ ο συγγραφέας. Θελήσαμε να αναβιώσουμε τα φιλολογικά σαλόνια του 18ου αιώνα…Ξέρεις τι συγκινητικό είναι να ακούς τον ίδιο τον συγγραφέα να σου διαβάζει αποσπάσματα του έργου του σε μια τέτοια φιλική συνάντηση; Από άλλες εποχές, θα ήθελα πολύ να γνωρίσω τον Σαίξπηρ, τον Μολιέρο και τον Τσέχωφ. Το θέατρό τους εξακολουθεί να συνομιλεί μέχρι σήμερα με το θέατρο του 21ου Αιώνα.

Τέχνες, γράμματα, πολιτισμός και αισθητική κουλτούρα. Τι θέση έχουν στη σύγχρονη εποχή, τι σημαίνουν και πως βλέπεις να τα αντιλαμβάνονται οι νεότεροι;

Η αλήθεια είναι ότι περνάμε μια κρίσιμη περίοδο.  Ελάχιστες οι στιβαρές φωνές, που προάγουν τη λογοτεχνία και το θέατρο και σου προκαλούν αυτήν την έκρηξη της απόλαυσης. Στον 21ο αιώνα που διανύουμε, δεν υπάρχει ακόμη η λογοτεχνία ούτε το θέατρο που θα δημιουργήσουν παράδοση. Μιλώ για μιαν άλλη λογοτεχνία, ένα άλλο θέατρο. Που θα προηγούνται της εποχής τους. Που θα ανυψωθούν πάνω από τη ζωή και θα την αφηγηθούν με άλλη γλώσσα. Δυστυχώς, οι νεότεροι στην πλειοψηφία τους είναι αμύητοι.

Πόσο μυαλό, ψυχή και καρδιά, αλλά και έμπνευση χρειάζεται ένας λογοτέχνης για να δημιουργήσει, για να εμπνευστεί;

Η Έμπνευση! Αδιευκρίνιστη υπόθεση. Ανεξήγητη. Άχρονη. Άτοπη. Γοητευτική στο απροσδόκητο της φύσης της. Για αυτό και ακριβή ευεργεσία. Τα πάντα μπορούν να ενδυθούν τον μανδύα της έμπνευσης. Από τα πιο ασήμαντα και τετριμμένα ως τα πλέον υψιπετή. Προνομιούχα η Συνάντηση μαζί της. Ευλογημένη.

Η πιο όμορφη ανάμνηση της ζωής σου;

Όταν μπήκα στο πανεπιστήμιο. Για μένα ήταν το διαβατήριο μου για να φύγω από τη στενόκαρδη επαρχία, όπως την έβλεπαν τότε τα μάτια μιας 18χρονης… Αλλά και η ανταμοιβή των κόπων μιας εφηβικής ζωής αφιερωμένης στο διάβασμα…

Περιοδικό Δίοδος

Μεγάλη προσφορά στη Λογοτεχνία και τις Τέχνες. Εκδίδεται σε μια μικρή πόλη. Έχει έναν φωτισμένο χορηγό – επιχειρηματία, παλιό Δραμινό, που έγινε ευεργέτης της γενέθλιας πόλης. Έχει την αποκλειστική οικονομική κάλυψη των πάντων. Από την έκδοση, που είναι κόσμημα, μέχρι τη διάθεση – αποστολή του περιοδικού στους συνεργάτες του και τους 400 περίπου συνδρομητές του. Μην ξεχνάμε ότι η Δίοδος βραβεύτηκε με Τιμητική Διάκριση  από τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας το 2017 για τη συμβολή της στην προβολή και διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας.

Στη συνέχεια ακολουθεί το πλήρες αφιέρωμα στην εργοβιογραφία της Δρ. Καλλιόπης Εξάρχου και η συνέντευξη που παραχώρησε στη φιλόλογο – συγγραφέα και ραδιοφωνική παραγωγό Σίσσυ Σιγιουλτζή-Ρουκά, στην εκπομπή του radio1d.gr “Διαβάζοντας με τη Σίσσυ”.

Σαν τα Χιόνια
“Η Κυρία Χ”, Δρ. Καλλιόπη Εξάρχου, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 2018.

“ΌΤΑΝ ΚΑΤΗΦΟΡΗΣΑΝ τα χιόνια απ’ τα ορεινά στα πεδινά, η κυρία Χ βάλθηκε να τους δώσει σχήμα. ‘Ήσυχο. Ειρηνικό. Εξάλλου, αυτά τα τρυφερά βαμβάκια είναι αθόρυβα από τη φύση τους. Απορροφούν κάθε ηχητική παραφωνία. Είναι που τότε παύουν να μαλώνουν οι θεοί από ψηλά. Το σχήμα είχε κάτι από καμπύλες απαλές για να μη σκοντάφτουν τα χάδια. Στο κέντρο μια ζεστή επιμήκυνση. Για να υπενθυμίζει την αντανάκλαση της φύσης. Όταν ο καθρέφτης τη διαβεβαίωσε για αμοιβαία σχέση εκτίμησης, η Κυρία Χ τίναξε ανέμελα τα χιόνια και εξήλθε αθώα παιδίσκη.” (σελ. 41)

«Διαβάζοντας με τη Σίσσυ» είναι η εκπομπή λόγου και τέχνης μετά μουσικής του Ράδιο Έναντι που επιμελείται και παρουσιάσει η Σίσσυ Σιγιουλτζή-Ρουκά, φιλόλογος – συγγραφέας. Ένα γλωσσικό και μουσικό ταξίδι μέσα από τις τέχνες, τα γράμματα και τον πολιτισμό, σε μια διαρκή αναζήτηση αισθητικής κουλτούρας, όπου παρουσιάζονται Πρόσωπα – Πρότυπα. Η εκπομπή «Διαβάζοντας με τη Σίσσυ» μεταδίδεται ζωντανά μέσα από τη διαδικτυακή συχνότητα www.radio1d.gr, με ταυτόχρονη live αναμετάδοση από τη σελίδα της στο facebook @diavazontasmetisissy και παράλληλη αρχειοθέτηση της, ολόκληρη αλλά και τμηματικά ανά συμμετέχοντα, για περαιτέρω παρακολούθηση και χρήση στο ομώνυμο κανάλι youtube. Επιπλέον, πλήρες άρθρο / ειδικό αφιέρωμα με την παρουσίαση σας δημοσιεύεται στην ομώνυμη στήλη της εκπομπής «Διαβάζοντας με τη Σίσσυ» στο portal του www.radio1d.gr, όπου μέσα από μια δημοσιογραφική στήλη στην υπηρεσία των γραμμάτων, των τεχνών και του πολιτισμού, παρουσιάζονται «Πρόσωπα και Πρότυπα».

*Σίσσυ Σιγιουλτζή-Ρουκά ΜΑ, ΒΑ, φιλόλογος – συγγραφέας – ραδιοφωνική παραγωγός, E: diavazontasmetisissy@gmail.com