Antonio Corso & Ιωάννης Νασιούλας: «Ο αρχαϊκός ελληνικός Ναός της Αφροδίτης στην Θεσσαλονίκη να μείνει στο φώς»

Ο Ναός της Πλατείας Αντιγονιδών στην Θεσσαλονίκη επιβιώνει στην κρηπίδα του, ακόμη και σήμερα ορατός επί τόπου.

Επιπλέον, διάφορα στοιχεία της ανώτερης δομής του ναού έχουν διασωθεί:
1. Ιωνικές κεφαλές
2. Ιωνικοί κίονες
3. Μια ιωνική βάση
4. Μέρη γείσων σε μορφή κεφαλής λέοντος
5. Κυμάτια, Λεσβιακά και Ιωνικά
6. Κεφαλή νέου ανδρός, πιθανών μέρος του διακόσμου της ζωφόρου Ιωνικού ρυθμού
7. Πιθανώς ένα ακρωτήριον.

Αυτά στοιχεία έχουν δημοσιοποιηθεί επιστημονικά με υποδειγματικό τρόπο από έμπειρους ειδικούς : Δημήτριος Β. Γραμμένος και Γιάννης Κνιθάκης, Κατάλογος των αρχιτεκτονικών μελών του Μουσείου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη : Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1994, αρ.. 1 and 3-29 and Γ. Δεσπίνης, Κατάλογος γλυπτών του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη : Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1 (1997), αρ. 1-3.

Το ανώτερο μέρος του Ναού έχει χρονολογηθεί στο τέλος του 6ου π.Χ. αιώνος ή στην αρχή του 5ου π.Χ αιώνος.

Ακόμα και στην περίπτωση αυτή, έχουν γίνει απόπειρες να υποστηριχθεί νεότερη χρονολόγηση για τον Ναό, αλλά απορρίφθηκαν τεκμηριωμένα από τον Δεσπίνη.

Κατά το παρελθόν, αυτός ο Ναός, χρονολογημένος πριν την ίδρυση της Θεσσαλονίκης το 315 π.Χ., συχνά θεωρείτο συναφής με την πόλη της Θέρμης, που τότε πιστευόταν πως βρίσκεται κάτω από την Θεσσαλονίκη. Σήμερα, η άποψη αυτή δεν γίνεται αποδεκτή, επειδή ο Πλίνιος διέκρινε την Θεσσαλονίκη και την Θέρμη, ως δύο γεωγραφικά ξέχωρες πόλεις.

Φαίνεται πως ο Ναός πρέπει να έχει μετακινηθεί από κάπου αλλού στην Πλατεία Αντιγονιδών, κατά την περίοδο του Ιουλίου-Κλαυδιανού (πρώιμος 1ος αιώνας μ.Χ.).

Συνεπώς αυτός πρέπει να ήταν ένας πλανόδιος Ναός που μετακινείτο κατά τα πρώιμα χρόνια της Ρωμαιοκρατικης αυτοκρατορια από εγκαταλελειμμένες πόλεις σε αγορές σημαντικών πόλεων.

Η περισσότερο γνωστή περίπτωση αυτή της πρακτικής είναι ο Ναός του Άρεως, στην Αγορά των Αθηνών: ο Ναός της Αθηνάς στον Σταυρό Αγίας Παρασκευής είχε διαλυθεί και επανασυντεθεί στην Αγορά των Αθηνών, όπως έδειξαν οι Μ. Κορρές και A. Stewart.

Ζήτημα υφίσταται σχετικά με το πού αυτός ο αρχαϊκός Ναός είχε οικοδομηθεί αρχικώς. Προτάθηκε πειστικά πως ο Ναός αρχικά ανεγέρθη στην Αινεία, νοτιο-ανατολικά της Θεσσαλονίκης (σχετικώς βλπ: E. Voutiras, Aphrodite und Aineias am thermaischen Golf, Thetis, 13-14 (2007), 121-124).

Ο Θεός που λατρευόταν στον Ναό κατά το παρελθόν θεωρήθηκε πως ήταν ο Διόνυσος, επειδή βρέθηκε φαλλός μαζί με τα ως άνω αναφερόμενα ευρήματα.

Όμως, η πιθανή μεταφορά του Ναού από την Αινεία μπορεί να συνεπάγεται πως ο Ναός ήταν αφιερωμένος στην Αφροδίτη.

Η Αινεία θεωρείτο πως ιδρύθηκε από τον Αινεία, γιο της Αφροδίτης, πράγμα που εξηγεί γιατί η λατρεία της Αφροδίτης ήταν διαδεδομένη στην πόλη.

Ο Αινείας θεωρούνταν ο πρόγονος του γένους των Ιουλία, οι οποίοι στις πρώιμες αυτοκρατορικές εποχές ήταν η ηγεμονική οικογένεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Και έτσι εξηγείται πιθανώς το γιατί αυτός ο Ναός της Αφροδίτης, η «Aeneadum genetrix» , για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Λουκρητίου, στον πρώιμη αιώνα μ. Χ., μεταφέρθηκε στην Αγορά της Θεσσαλονίκης και εκεί ήταν περισσότερο προβεβλημένος.

Εκ των ως άνω εκτεθειμένων στοιχείων, η ιστορική σημασία του αρχαίου αυτού μνημείου είναι νομίζουμε περισσότερο από εμφανής και αποδεκτή.

Ο Ναός της Πλατείας Αντιγονιδών στην Θεσσαλονίκη είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός αρχαϊκός ελληνικός ναός στην μεγάλη πόλη της Μακεδονίας, την Θεσσαλονίκη. Πιστεύουμε πως εκφράζουμε πολλούς όταν διακηρύσσουμε πως πρέπει να μείνει στο φως, υπερήφανη κληρονομιά των Ελλήνων πολιτών.

*Ο Antonio Corso είναι Διδάκτωρ Αρχαιολογίας. Είναι υπότροφος του Lord Marks Charitable Trust. Έχει δημοσιεύσει 13 βιβλία και δεκάδες άρθρων, με τα πιο πρόσφατα στην Μόσχα, την Προποντίδα και το Ρέτζιο της Καλαβρίας. Είναι συνεργάτης της ανασκαφικής ομάδος του Τύμβου Καστά στην Αμφίπολη.

*Ο Ιωάννης Νασιούλας είναι Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας και ανεξάρτητος υποψήφιος Δήμαρχος Θεσσαλονίκης με την δημοτική παράταξη “Νέα Αρχή για την Θεσσαλονίκη” (www.thessaloniki.plus)