Η κλιματική αλλαγή στον αγροτικό τομέα

Εξαιρετικά επίκαιρο το θέμα στο 2^ο Συνέδριο της ΣΑΣΟΕΕ (Σύνδεσμος Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων & Επιχειρήσεων Ελλάδος, 09.30, 15/3/2019), που άκουσαν όσοι παρέμειναν στην αίθουσα του ξενοδοχείου μέχρι αργά. Το θέμα της εισήγησης ήταν το 20^ο ανάμεσα σε 26 εισηγήσεις, όχι πάντα σχετικές με τον τίτλο του Συνεδρίου, που ήταν: «Κλιματική αλλαγή & Αγροτική ανάπτυξη».

Ακούσαμε πολλές εισηγήσεις και εντοπίσαμε ότι οι τράπεζες (ΝΑΙ, οι τράπεζες …) δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην αγροτική παραγωγή. Μάλλον ενδιαφέρονται για να μελετήσουν τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται οι πιθανές επενδύσεις τους, και να διαμορφώνουν αναλόγως τα επιτόκια (που περιλαμβάνουν τους κινδύνους των επενδύσεων, και όχι μόνο αυστηρά οικονομικά κριτήρια απόδοσης και πληθωρισμού …).

Παρέλασαν οι απόψεiς και οι έρευνες της Παγκόσμιας Τράπεζας (World Bank), της Τράπεζας της Ελλάδος, της Τράπεζας Πειραιώς και ακούσαμε μερικά στοιχεία από την Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ, Τράπεζα της Ελλάδος).

Στις 16.15, και ενώ στις 400 θέσεις του συνεδρίου παρέμειναν λιγότεροι από 100 συνεπείς σύνεδροι (και αρκετοί φοιτητές, αποδεικνύοντας ότι τα «αγροτικά» θέματα μπορούν να κρατήσουν το ενδιαφέρον μέχρι 2-3 ώρες το πολύ, όχι παραπάνω …) στο βήμα ανέβηκε ο καθ Αναστάσιος Σιώμος (Λαχανοκομία, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, siomos@agro.auth.gr) για να μας ενημερώσει για τις διαφαινόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον ευάλωτο τομέα της λαχανοκομίας.

Κατ αρχήν μας ενθουσίασε το αντικείμενο. Μας έδωσε στοιχεία πραγματικά, απολογιστικά, από την διαφορά της αγροτικής παραγωγής μεταξύ των ετών 2006 και 2007, όταν παρατηρήθηκε μια αύξηση της θερμοκρασίας. Μπράβο για τα στοιχεία που προσκομίσθηκαν. Η μόνη απορία που μας δημιουργήθηκε, ήταν γιατί τα στοιχεία που ανακοινώθηκαν είναι παρελθουσών ετών, και μάλιστα με καθυστέρηση 12 ετών (! …).

Πέραν της επιστημονικής και στατιστικής λογικής, μοιάζει ότι οι πανεπιστημιακές έρευνες δεν συμβάλουν στην έγκαιρη λήψη αποφάσεων. Και αν δεν υπάρχει επαρκής επικοινωνία έρευνας και διοίκησης, ακόμα και αγροτικής ανάπτυξης, για την αξιοποίηση των στοιχείων της έρευνας, η «επιστήμη για την επιστήμη» είναι παγερά αδιάφορη για τους συνανθρώπους και δεν συμβάλει στην βελτίωση των συνθηκών ζωής των συμπολιτών. Και μην ξεχνάμε ότι όλες αυτές οι δομές και τα ινστιτούτα υπάρχουν και πληρώνονται από τους συμπολίτες για να έχουν κάποια ωφέλεια οι πολίτες και η κοινωνία και οι αγρότες. Ιδιαίτερα τα δύσκολα χρόνια της 10ετούς συνεχούς άγριας λιτότητας (όχι όλων! …) …

Μερικά από όσα ακούστηκαν από τον καθ Α. Σιώμο (siomos@agro.auth.gr) είναι:

• H καλλιέργεια των λαχανοκομικών ειδών στη χώρα μας καταγράφει μια σταθερά φθίνουσα πορεία, κατά την τελευταία 35ετία, με αποτέλεσμα τη μείωση της καλλιεργούμενης έκτασης κατά 47% και του όγκου της παραγωγής κατά 30%. Παρόλα αυτά, τα λαχανικά, σήμερα, αποτελούν τον δεύτερο δυναμικότερο κλάδο της ελληνικής γεωργικής παραγωγής, μετά τα φρούτα, αντιπροσωπεύοντας το 19% της αξίας της γεωργικής παραγωγής, ενώ έχουν και καθοριστική συμβολή στην κάλυψη των αναγκών της εγχώριας αγοράς στα αντίστοιχα προϊόντα, στο ισοζύγιο εισαγωγών-εξαγωγών, αλλά και την απόδοση των επενδύσεων που γίνονται σε αυτά.
• Κατά τα αμέσως προσεχή έτη, η Λαχανοκομία στην Ελλάδα θα κληθεί να αντιμετωπίσει και πολλές ακόμα νέες προκλήσεις (πέραν από τις διοικητικές δυσκολίες και την εμφανή αντιπάθεια κάθε παραγωγικής δράσης …), στις οποίες θα προστεθεί και η κλιματική αλλαγή. Η αδράνεια στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θα επιφέρει ακόμα μεγαλύτερο πλήγμα στη Λαχανοκομία της χώρας μας και θα την οδηγήσει σε πλήρες αδιέξοδο.
• Η ΕΜΕΚΑ (Τράπεζα της Ελλάδος, Ιουν 2011), υπολόγισε τις αναμενόμενες μεταβολές έξι κλιματικών παραμέτρων για διάφορες περιόδους έως το 2100, σε σύγκριση με την περίοδο αναφοράς (1961-1990), για κάθε μία από τις 13 κλιματικές περιοχές. Αναμένεται ότι ο αριθμός των ημερών κατά τις οποίες η μέγιστη θερμοκρασία θα υπερβαίνει τους 35^ο C, θα είναι μεγαλύτερος κατά 35- 40 ημέρες, στα ηπειρωτικά, την περίοδο 2071-2100.
• Κατά τη χρονική περίοδο 2041-2050, μια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 2^ο C, θα έχει ευεργετικές επιδράσεις, δηλαδή αύξηση της απόδοσης των λαχανοκομικών καλλιεργειών στις 8 κλιματικές περιοχές της χώρας, και αρνητικές επιπτώσεις, με μείωση της απόδοσης όμως <10% σε 3 μόνο κλιματικές περιοχές. «Η καλλιέργεια κηπευτικών θα μετατοπιστεί βορειότερα και η καλλιεργητική περίοδος θα είναι μεγαλύτερη σε σχέση με σήμερα λόγω των ηπιότερων-θερμότερων χειμώνων, με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής».
• Το ελληνικό σπαράγγι κατά τις προηγούμενες δύο δεκαετίες ήταν εντυπωσιακό ακόμα και για τα παγκόσμια χρονικά, αντιπροσωπεύοντας το 42% της αξίας των ελληνικών εξαγωγών νωπών οπωροκηπευτικών στη Γερμανία. Η χώρα μας έγινε ο 5^ος μεγαλύτερος εξαγωγέας σπαραγγιού παγκόσμια.

Μεταξύ 2006 και 2007 στην Π.Ε Πέλλας (Παραλίμνη) διαπιστώσαμε ότι η μέση θερμοκρασία ήταν αυξημένη κατά 1,1^ο C και η μέση μέγιστη αυξημένη κατά 2,5^ο C. Η λεπτομέρεια είναι ο αριθμός ημερών με θερμοκρασίες >7 οC κατά τη χειμερινή περίοδο. 50 ημέρες τη χειμερινή περίοδο του 2005-2006, 75 ημέρες το 2006-2007, δηλαδή 25 μέρες περισσότερες με θερμοκρασία >7 οC.

Οι υψηλές θερμοκρασίες κατά τη χειμερινή περίοδο, προκάλεσαν τη μείωση του πάχους των βλαστών που συγκομίσθηκαν την ερχόμενη άνοιξη. Οι λεπτοί βλαστοί έχουν μικρότερο βάρος κατά 43%. Η υποβάθμιση της ποιότητας όμως είναι το σημαντικότερο. Το χοντρό σπαράγγι πουλήθηκε 2,17€/kg και το λεπτό μόλις 0,12€/kg. Μείωση στην τιμή πώλησης κατά 94%.

Σύμφωνα με τον ΕΛΓΑ, αυτές οι 25 επιπλέον ημέρες με Θ>7^ο C που επικράτησαν τον χειμώνα του 2006-2007 είχαν ως συνέπεια τη μείωση της απόδοσης (από 450 σε 180 kg/στρέμμα) και οικονομική ζημιά για τους παραγωγούς 60%. Ο ΕΛΓΑ πλήρωσε αποζημιώσεις μόνο σε δύο Π.Ε της χώρας 6,5 εκατ. €.

• Το φασόλι έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Π.Ε Φλώρινας και Καστοριάς.

Στον μετεωρολογικό σταθμό Βαρικού για την περίοδο του καλοκαιριού 2007 και της αντίστοιχης περιόδου του 2006 διαπιστώνουμε ότι η μέση θερμοκρασία το 2007 ήταν αυξημένη κατά 2^ο C, η μέση μέγιστη αυξημένη κατά 3,2^ο C, και ο αριθμός ημερών με θερμοκρασίες >35^ο C. Το 2007 το καλοκαίρι είχαμε 30 ημέρες με θερμοκρασίες >35^ο C και το 2006 μόλις 6 ημέρες. Για την περίοδο 2071-2100 εκτιμάται αύξηση κατά 35-40 του αριθμού ημερών με Θ>35^ο C.

Θερμοκρασίες >35^ο C κατά την καλοκαιρινή περίοδο για το φασόλι σημαίνει πτώση ανθέων, αδυναμία καρπόδεσης, πτώση ακόμα και μικρών λοβών, συνέπειες των οποίων είναι η μείωση της απόδοσης.

Κατά τον ΕΛΓΑ αυτές οι 24 επιπλέον ημέρες με Θ>35^ο C που επικράτησαν το 2007 είχαν ως συνέπεια τη μείωση της απόδοσης από τα 330 στα 100 kg/στρ και οικονομική ζημιά για τους παραγωγούς 70%. Ο ΕΛΓΑ πλήρωσε 5 εκατ. €.

Σε ότι αφορά τον ευάλωτο τομέα της Λαχανοκομίας, τα προγράμματα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή θα πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα στο πλαίσιο της όποιας εθνικής ερευνητικής δραστηριότητας, μέσα από τα οποία θα γίνει επιτέλους η αποτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη Λαχανοκομία και στη συνέχεια, με βάση αυτές, χάραξη σύγχρονης και αποτελεσματικής στρατηγικής για την προσαρμογή.

Τέλος, σε ότι αφορά όλους τους κλάδους της γεωργίας κτηνοτροφίας, στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία κλιματικής συνείδησης και προσαρμοστικής ικανότητας, όπου η χώρα μας έχει να επιδείξει εξαιρετικά περιορισμένο έργο.

Ζωτικής σημασίας για την επιτυχή έκβαση της προσπάθειας είναι η εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση που θα λειτουργήσουν από κοινού με τη συμμετοχή και την ενεργοποίηση όλων των εμπλεκόμενων στον αγροτικό τομέα.

Αλλά όλοι οι εμπλεκόμενοι είναι στον «κόσμο» τους, ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ μισθοδοτείται κανονικά, το ΙΓΕ επίσης, τα Πανεπιστήμια κάνουν «βασική» ανεξέλεγκτη έρευνα, η Δημόσια Διοίκηση «γρηγορεί» επιλεκτικά και οι αγρότες είναι διηρημένοι επαρκώς ώστε να μην είναι ικανοί να κάνουν τίποτα. ΣΑΣΟΕΕ, Νέα ΠΑΣΕΓΕΣ, Αγροτικό Επιμελητήριο (!), Επιμελητήρια κλπ κλπ λειτουργούν, ίσως, ως «… θάφτες» του αγροτικού κόσμου, και στο βάθος το αγροτικό μέλλον της ΕΕ μοιάζει να βρίσκεται πλέον στην Αφρική … …