Κουκλοθέατρο, ένας χαμένος θεατρικός παράδεισος

Του Πάνου Σκουρολιάκου*

Το κουκλοθέατρο είναι ένα είδος θεάτρου που δεν έχει εξελιχθεί ιδιαίτερα στην πατρίδα μας, όπως τουλάχιστον έχει συμβεί αυτό με άλλες χώρες της κεντρικής κυρίως Ευρώπης αλλά και της Βαλκανικής. Ακόμα και η χρησιμοποίησή του για εκπαιδευτικούς λόγους δεν καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της μέσω του παιγνίου εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Το κουκλοθέατρο στους πολιτισμούς της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, υπήρξε μια κοσμαγάπητη λαϊκή μορφή θεάτρου. Γύρω στον 20ό αιώνα, αξιοποιώντας αυτοί οι λαοί τη δυνατή παράδοση του είδους, το εξελίσσουν σε έντεχνο, έχοντας βοηθό τη γενναία κρατική υποστήριξη.

Βεβαίως, και στο δικό μας πολιτισμικό απόθεμα υπάρχουν κουκλοθεατρικές δράσεις μέσα από θρησκευτικά – τελετουργικά δρώμενα. Στην Ήπειρο, κατά την άνοιξη, την εποχή δηλαδή που αναγεννάται η φύση είτε με την επιστροφή από τον Κάτω Κόσμο της Περσεφόνης είτε με την Ανάσταση του Χριστού, ενταφιάζεται ένα είδωλο (ο «Ζαφείρης»), στολισμένο με λουλούδια και αγιασμένο στην εκκλησία, ενώ συγκεκριμένα μοιρολόγια συνοδεύουν την «ταφή». Στον 20ό αιώνα όμως το είδωλο, η κούκλα δηλαδή, παραμερίζεται και τη θέση της παίρνει ένα παιδί, μετατρέποντας μια εθιμική τελετουργία σε παιχνίδι. Άλλα τέτοια εθιμικά δρώμενα συναντάμε στην Πελοπόννησο με την ονομασία «Φουσκοδένδρι», στην Αίγινα ως «Λειδινού» και ακόμα στους μετακινούμενους σαρακατσάνικους πληθυσμούς που ενταφιάζουν τη Μεγάλη Παρασκευή ένα ξύλο που παρασταίνει τον Χριστό. Στον Πόντο, ανάμεσα στην Κυριακή του Πάσχα και την Πεντηκοστή, ενταφίαζαν ένα πήλινο είδωλο και στη συνέχεια ακολουθούσε γιορτή.

Σε παγκόσμια κλίμακα, το κουκλοθέατρο, κατά τον 20ό αιώνα, αποκτά νέα δυναμική. Οι ιδιαίτεροι κώδικες και η αισθητική που διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου εμπλουτίζονται με νέα στοιχεία. Η προσωπική αισθητική σημαντικών δημιουργών εικαστικών, λογοτεχνών και κουκλοπαικτών το ισχυροποιεί και το αναδεικνύει. Εξπρεσιονιστές, φουτουριστές και δημιουργοί Μπαουχάους έρχονται στο κουκλοθέατρο εκφράζοντας την αντίθεσή τους στην αστική αντίληψη περί υποδεέστερων ειδών θεάματος, όπως το κουκλοθέατρο, το τσίρκο κ.λπ. Ένας από αυτούς είναι και ο Αλφρέ Ζαρύ, ο δημιουργός του αριστουργηματικού «Βασιλιά Ουμπού», ενός σπουδαίου θεατρικού έργου, με ολοφάνερη πάνω του, την επιρροή του κουκλοθέατρου.

Μετά το 1950 στη χώρα μας, άρχισε εντονότερα να καλλιεργείται, το έντεχνο κουκλοθέατρο, για παιδαγωγικούς κυρίως λόγους. Εδώ και αρκετά χρόνια, η τέχνη της θεατρικής κούκλας εισβάλλει στο «θέατρο των μεγάλων», καλλιεργώντας το είδος και δημιουργώντας παραστάσεις αξιώσεων. Στοιχεία κουκλοθέατρου δραπετεύουν από τις αμιγείς κουκλοπαικτικές παραστάσεις, πλουτίζοντας παραστάσεις και άλλων θεατρικών ειδών.

Αλλά και στον στενό χώρο του κουκλοθέατρου δραστηριοποιούνται πια πολλοί και άξιοι δημιουργοί. Ομάδες και μεμονωμένοι κουκλοπαίκτες εξελίσσουν το είδος, δουλεύοντας πάνω στα στοιχεία του, όπως το εικαστικό και το λογοτεχνικό, αλλά και στο τεχνικό μέρος, εμπλουτίζοντάς το με νέες τεχνικές και ευρύνοντας τις σκηνικές επιλογές τους. Υπάρχουν σοβαρές ελληνικές συμμετοχές σε πολλά διεθνή φεστιβάλ, ενώ ανάλογες διοργανώσεις έχουμε στο Κιλκίς, την Ύδρα και την Κρήτη. Μεγάλες αίθουσες, όπως το Μέγαρο Μουσικής αλλά και παιδαγωγικά τμήματα πανεπιστημίων, έχουν ανοίξει τις πόρτες τους στην τέχνη του κουκλοθέατρου. Είναι μεγάλη η συνεισφορά του, άλλωστε, στην Παιδεία ως εκπαιδευτικού εργαλείου και ακόμα στο θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Δυστυχώς στη χώρα μας δεν έχει εκτιμηθεί η σπουδαιότητά του, με αποτέλεσμα να μένει μακριά από τους προβολείς της ενημέρωσης αλλά και τη φροντίδα που οφείλει να παράσχει η Πολιτεία.

Ο μαγικός κόσμος του κουκλοθέατρου, έχοντας στον πυρήνα του την κούκλα – παιχνίδι, σε όλες του τις μορφές, μπορεί να κάνει τον θεατή και πάλι παιδί, ώστε να επικοινωνήσει με πρωτογενή ειλικρίνεια με τη γοητευτική επικράτεια της τέχνης. Είτε απολαμβάνοντας μια παράσταση για παιδιά του νηπιαγωγείου, είτε μια παράσταση ενός κλασικού θεατρικού έργου, προσαρμοσμένου στην τεχνική και τους όρους του είδους.

Είναι καιρός να δουν το κουκλοθέατρο οι δημιουργοί, η Πολιτεία, το κοινό, ο κόσμος του θεάματος με νέα ματιά. Να ανακαλύψουν την εξέλιξή του και το ενδιαφέρον που παρουσιάζει. Είναι καιρός να ανακαλύψουμε ξανά έναν χαμένο θεατρικό παράδεισο…

* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής

(ΠΗΓΗ : http://www.avgi.gr/article/10812/8833293/kouklotheatro-enas-chamenos-theatrikos-paradeisos)